Մի կերի տարի ես ու մեր Ավագը Մասրեքում խոզ էինք պահումֈ Հիմի մի
աշունքվա գիշեր բերել ենք խոզը իր նիստն արել ու դափի դռանը մի կրակ վառել, որ
բոցն աստծու ոտներն էրում էֈ Մի լուսնյակ գիշեր էֈ Ես պկու եմ ածում, էս Ավագն էլ
մի բայաթի է վեր քաշել, որ սար ու ձոր գվգվում ենֈ
Մին էլ Ավագը, թե՝ ա՜յ տղա, էն ո՛վ է, հրեն մի մարդ է գալի վերի կռնիցըֈ
Մտիկ տամ տեսնեմ, դրուստ որ՝ մի մարդ է գալի վերևիցըֈ Ամա ես էլ լսել եմ, որ արջը
գողության գալիս՝ խաբելու համար առաջի երկու ոտը դոշին է գնում, երկու ոտնանի
մարդի նման է գալի, ոնց որ մարդ ըլիֈ
Ասի՝ Ավագ, էս օքմին չի, արջ էֈ
Թե՝ բո՛հ, չէ-չէ՝ պոզերֈ
Ա՛յ տղա, ասի՝ արջ էֈ
Ես՝ հա, սա՝ չէ. ես՝ հա, սա՝ չէֈ Իսկ նա էլ կամաց-կամաց կողքըհան մոտենում է,
ու ձեռներիս էլ հրացան չկաֈ Մին էլ էն տեսանք՝ առաջի երկու ոտը վեր դրավ, դառավ
չորսոտնանի ու, ա՛ռ հա կտաս՝ խոզի կես տեղըֈ Խոզը ճղճղալով իրար խառնվեց,
հավաքվեց արջի վրաֈ
— Ալաբա՛շ, բռնի հա՜ բռնի, հրես հա՛ հրեսֈ
Ամեն մինս մի ածխակոթ վեր կալանք, վազեցինքֈ Մի հաստլիկ մերուն ունեին․
ականջ դնենք, որ սրա ճղղոցը ներքի փոսերիցն է գալիֈ Վազ տվինք փոսերի վրաֈ
Ածխակոթը քաշել ենք, հիմի էս անիրավին վեր ենք հատում, տալիս ենք, ինչ անում
ենք, չենք անում, մերունը բաց չի թողնում․ առաջներս խտըտած ձորն է ընկնումֈ
Վերջը, շատ տեղը նեղացրինք, չէ՛, թող արավ, փախավֈ
Առավոտը ասի՝ Ավագ, դու խոզի կշտին կաց, ես գնամ տանիցը մի հրացան
բերեմ”
Թե՝ դե՜, լավֈ
Բ
Ավագը խոզի կշտին կացավ, ես գնացի․ տանը մի հին հրացան ունեինք, վեր
կալա եկաֈ Եկա, շիտակ գնացի ներքի մոշուտնին, որտեղ գիտեմ արջի տեղն էֈ Ման
եկա, որ գտա ոչ, մի տեղ մի լավ մոշուտ պատահեց, կանգնեցի, ասի՝ մի քիչ մոշ
ուտեմֈ Միամիտ մոշ ուտելիս՝ հենց մոշենու տակիցը մինը ֆրթացրեց ու հրացանս
բռնեցֈ
Դու մի ասիլ, գնացել եմ հենց անտեր արջի վրա եմ կանգնելֈ
Որ հրացանիս լուլիցը բռնեց, ես էլ կոթը պինդ բռնեցիֈ Հիմի նա օլորում է,
ուզում է կոտրի, ես էլ օլորում եմ, որ հենց անեմ ծերը վյրեն ընկնի, հուպ տամ, ծուխը
փորն անեմֈ Բայց անտերը գլխի է ընկել, թողնում չիֈ
Ես ձգեցի, նա ձգեց, տեսա, որ բան չի դառնում, ձեռս գցեցի, ասի հանկարծ
խլեմֈ Ձեռս գցեցի թե չէ, թանթլիկը բերավ ուսովս պատ տվավֈ Որ թանթլիկն ուսովս
պատ տվավ, հրացանը բաց թողեցֈ Էնքան արի՝ հրացանի ծերը փորին դեմ առավ,
չախմախը ձեռս գցեցի, ասի՝ էս է, բանը պրծավֈ Վերի ոտը քաշեցի՝ չրթկացրի,
տրաքեց ոչֈ Մտիկ տամ, տեսնեմ՝ քարը վեր է ընկել, կորելֈ Էստեղ մեջքս կոտրեցֈ
Հրացանը բաց թողի, ասի՝ խտըտիցն ազատվեմ, եղավ ոչֈ Բռնեցինք իրարֈ
Գ
Դես քաշեցինք, դեն քաշեցինքֈ Տեսնեմ՝ անտերն, էս է, ինձ ուտում էֈ Ձեն տվի,
«Ա՛լաբաշ, հե՜յ․․․ Ա՛լաբաշ, հե՜յ․․․»ֈ
Մին էլ տեսա շունը կլանչելով գալիս էֈ Եկավ հասավֈ «Ա՛լաբաշ, օգնի, ասի,
ինձ կերավ…»ֈ Հա՛յ քեզ մատաղ, շո՜ւն, որ հասավ մեջքին տվավ էլի, ոնց որ մի գնդակ
ըլիֈ Ամա ի՜նչ, էն շունը թե նրա մեջքին տված, թե էն լեռ քարափինֈ
Ոնց որ երկու փահլևան պինդ իրար բռնեն, բռնել ենք ու աչք աչքի ենք գցելֈ
Մին էլ էն տեսա՝ կում արավ ու մարգի պես երեսիս մի մեծ թքեց՝ թո՜ւֈ Որ թուքն
աչքերս բռնեց, գլուխս դոշիս վրա կռացրի, ետնուց էլ թանթլիկով մի թունդ ապտակ
հասցրեց, ու ինձ կորցրիֈ
Տեսա՝ էլ ազատվելու գուռը չկա, ասի՝ ես առաջուց երեսիս վրա վեր ընկնեմ, որ երեսս
փչացնի ոչֈ Բերանսիվեր տակին վեր ընկաֈ Որ տակին վեր ընկա, շունն ավելի
կատաղեցֈ Արջն ընկել է ինձ վրա, շունը ետևից իրեն ուտում է, որտեղից բոնում է՝
օգուտ չի անումֈ Դու մի ասիլ վարպետ շուն է, գիտի արջը որտեղից կխեղճանաֈ
Մեջքին վեր էլավ, ականջներիցը բռնեցֈ Որ ականջներիցը բռնեց, արջը ինձ թողեցֈ
Անտերը գազազեց, շանը թափ տվեց մեջքից, վեր գցեց ու բռնեց, հուպ տվավ, թե
չանչեց, էլ գիտեմ ոչ՝ ինչ արավ, որ բաց թողեց, շունը կլանչելով ձորն ընկավ, փախավ,
կորավֈ
Դ
Շունն էլ գնաց․ մնացինք ես ու ինքըֈ Հիմի տակին երեսս բռնած միտք եմ
անումֈ Իմացել եմ, որ արջը ականջ է դնում, տեսնի շունչ կա, թե չէֈ Թե իմանում է, որ
շունչ է քաշում տակի օքմինը, ջարդում է, մինչև շունչը կտրի, թե հո չէ՝ քոթքաթաղ է
անում, թողնում գնում, որ հոտի, հետո գա հանի ուտիֈ Էս միտք անելիս մին էլ էն
տեսա՝ գլուխը բերավ գլխիս վրա դրավ, շունչը իրեն քաշեց․ ականջ է դրելֈ Ես էլ
շունչս փորս գցեցի, ոնց որ թե մեռած եմֈ Գլուխը վեր քաշեց, մի քիչ կացավ՝ մին էլ
ականջ դրավֈ Էլ ետ շունչս պահեցիֈ Սա որ տեսավ՝ ես, էս է, մեռած եմ, ինձ թող
արավ մրթմրթալով գնացֈ Աչքս ծերպ արի, ասի՝ մտիկ անեմ, տեսնեմ ուր է գնումֈ
Ասում եմ՝ հենց լինի մի քիչ տեղ հեռանա, վեր կենամ փախչեմֈ Գնաց՝ մոտիկ ցախ ու
մախ կար, փետ կար, հավաքեց բերավ վրես ածավֈ Մեջքիս վրա դրավ, շլինքիս վրա
դրավ, էլ ետ գնացֈ Գնաց, մի թեթև ցըցչորի կար, էն էլ բերավ ոտներիս վրա դրավ, մին
էլ ետ գնացֈ
Տեսնեմ՝ մի ահագին քոթուկ կա, չարչարվում է պոկի, որ բերի էն էլ վրես գցիֈ
Միտք արի որ՝ թե էս քոթուկը բերի վրես գցի, տակին շունչս կկտրիֈ Ասի, քանի ուշքը
քոթուկումն է, վեր կենամ կորչեմֈ Փորսող տալով փետերի տակիցը դուրս եկա,
փախա մտա մոտիկ մամխուտը, տապ արիֈ
Հիմի տապ արած տեղիցը մտիկ եմ անումֈ Չարչարվեց, քոթուկը պոկեց ու, ոնց
որ մարդը խտըտի, խտըտեց, բերավ թե վրես գցիֈ Եկավ տեսավ փետերի տակին
մարդ չկաֈ Քոթուկը խտըտին զարմացած կանգնեց, փետերի տակին մտիկ արավ,
չորս կուռը մտիկ արավ, հանկարծ քոթուկը վեր գցեց ու՝ թո՛ւ հա թո՛ւ, թո՛ւ հա թո՛ւ,
մարդի նման թքոտում է. ասի երևի ափսոսում է, էլի՛ֈ
Թո՛ւ հա թո՛ւ անելով, ճռճռացնելով ընկավ ներքի ձորըֈ Ես էլ վեր կացա, դուրս
պրծա դեպի Ավագըֈ Գալիս եմ, ոնց եմ գալիս, ոնց որ հետ ածած լինեմֈ Ետ եմ մտիկ
անում, ասում եմ՝ տեսնեմ, հո արջը գալիս չիֈ Հասա մեր խոզի նիստըֈ Էս Ավագը, թե՝
ա՜յ տղա, էդ ի՞նչ խաբար է, էդ ի՞նչ ես եղելֈ Ասի՝ էլ խաբարը ո՞րն է, քո տունը քանդվի,
էսենց բան եկավ գլուխսֈ Թե՝ բա հրացանդ ո՞ւր էֈ
Նոր տեսնեմ, որ հրացանս մտիցս ընկել է, թողել եմ տեղըֈ
Ե
Եկանք մի քանի հոգի հավաքվեցինք, գնացինք հրացանս բերինքֈ Հրացանիս
քարը շինեցի, պնդացրի, ասի՝ Ավա՛գ, էլի պետք է գնամֈ Թե՝ ա՛յ տղա, ձեռը վեր կալ,
կբռնի կգզիֈ Ասի՝ հիմի սովորեցի, էնպես չեմ անի, որ բռնիֈ
Թե՝ դու գիտեսֈ
Հրացանս, վեր կալա, քարը պնդացրի ու գնացիֈ Տանձի էլ կաթոցի ժամանակն
էֈ Գնացի մինչև ճաշ ման եկա, ոտնահան եղա, գտա ոչֈ Միտք արի՝ ախպեր, սա ուր
կլինի քաշված, ախր սա պետք է որ էս խոզի կողմերից հեռանա ոչֈ Վեր կացա, ասի՝
ներքևեմ մոշուտների վրաֈ
Մի քիչ գնացի, մին էլ տեսնեմ, ըհը՛, արջի հետքը առաջիսֈ Հետքն ընկա գնացի,
գնամ՝ տեսնեմ՝ հրես՝ մի բարդի կրծել է, կրծել ու թողելֈ Գլխի ընկա, որ սրանում մեղր
կաֈ Վերև մտիկ տամ՝ ճանճը արկանոցից բանում էֈ Ասի՝ հիմի թե իրեն գտնեմ էլ ոչ,
էս հո որս է ու որսֈ Մի քիչ էլ գնացի, տեսնեմ՝ առաջիս մի մորմոնջաբուն է քանդել,
բայց հողը դեռ թաց էֈ Տեսա, որ մոտեցել եմֈ Էստեղ մի անտեր ահ ընկավ սիրտսֈ
Հրացանի քարին մտիկ տվի ու առաջ գնացիֈ Հենց ոտս փոխեցի, մի թըմփթըմփոց
եկավֈ Կանգնեցի… Բացատի գլխին մի լավ մեղրատանձի կա. տեսնեմ՝ Հթես տակին
տանձ է ուտումֈ Էս կռանը մի տանձ է կաթում, դեսն է վազում, մրթմրթալով ծամում է
ու ականջ դնում, էն կռանը մի տանձ է կաթում, դենն է վազումֈ Մին էլ որ կանգնեց
տանձի կաթոցին ականջ դնելու, ծառի տակը մտա, հրացանն երեսս կալաֈ Տեսնեմ՝
հրացանի ծերը տըմբտըմբում էֈ Չէ՛, սիրտս պնդացրի, մին էլ նշան դրի, հուպ տվի…
Հրացանը որ տրաքեց, սա մի գոռաց, պըտիտ եկավ, ու առ հա՛ կտաս, ընկավ ներքի
ձորըֈ Հրացանս մին էլ լցրի, մոտիկ թմբի գլուխը բարձրացա, տեսնեմ՝ սա ջրին է
վազում, ասի՝ բաս սրա բանը խարաբ է. վիրավորը որ ջրին գնաց, ջուր խմեց՝ պրծավ,
էլ ապրիլ չիֈ
Մին ասի՝ ետևիցը գնամ, մին էլ ասի՝ անեծք չար սատանին, վիրավոր արջը գեշ է,
կբռնի, կփչացնիֈ Էն է, ինչ նա դենը գնաց, ես էլ ետ եկա, էլ գիտեմ ոչ ինչ եղավֈ
Միայն էն օրերում ձորի վրա շատ ուրուր պըտիտ եկավ…
Հրացան-զենք
թմբի-հողաբլուր
Քոթոտ-արջի զագ
մին ասի-մտածեցի
բերավ-բերեց
Հրացանի քարին մտիկ տվի
հուպ տվի-կրակեցի
Տեքստում հանդիպող բարբառային բառերից որո՞նց էիր ծանոթ. անծանոթները բացատրի՛ր:
Մին-ասի,
մի բարդի կրծել է
Գտի՛ր այն նախադասությունը, որտեղ ասվում է, որ արջը սատկեց:
Ի՞նչ իմացար արջի և նրա սովորությունների մասին:
Արջերը շատ են սիրում մեղր, նրանցից կարելի է պաշտպանվել եթե ձևացնես թե մեռած ես, նրանք խորամանկ են կարող են իրենց թիրախի մոտ տպավորություն արաջացնել թե մարդ է գալիս, իսկ հետո հարձակվել:
Արտավազդ Մելքոմ Մելքոմյան 
